Devedeset odsto engleskog bogatstva je 1340. godine ležalo u zemlji. Od toga su možda 40 odsto posedovali kralj i kraljevska porodica i visoko plemstvo koje je obično nosilo titule vojvode, erla, barona ili, naprosto, "lorda". Još 30 odsto zemlje držali su crkveni zvaničnici i korporacije. Preostalih 30 procenata zemlje posedovali su pripadnici seoske gornje srednje klase, koji su u petnaestom veku nazivani velmožama. Najviše dva procenta je bilo u rukama slobodnih seljaka, koji su kasnije prozvani slobodnjacima.

U Engleskoj je pre "crne smrti" bilo verovatno oko pola miliona ljudi u srednjem staležu (velmoža), uključujući žene i decu, ali je oko 1400. godine on spao na polovinu tog broja. Niže velmože su ponekad nazivane štitonošama, što je bio zastareli vojnički izraz. Blizu polovine gornjeg srednjeg staleža je nazivano "vitezovima", što je još jedan zastareli vojni termin. Naslov viteza je nosio (kao danas) najstariji muškarac u porodici i oslovljavan je sa ser, dok je njegova supruga nosila počasnu titulu lejdi. Ali priličan broj imućnih porodica velmoža izbegavao je zvanično uvođenje u viteštvo zato što je "rukopoloženje u viteza" moglo uvećati vojne i poreske obaveze i znatno opteretiti porodični budžet izdacima za organizovanje zabava i pružanje gostoprimstva.

Preko procesa ženidbe, rođenja, smrti i nasleđa, "crna smrt" se obrušila kao tornado brišući sve po kraju. Ona je dovela do mnogo većeg nivoa smrtnosti nego inače među velmožama, pa su mnoge ugledne porodice najednom bile uzdrmane i njihova bezbednost ugrožena, njihovo bogatstvo i društveni status podriveni. Poželjne posede, koji su stvarani generacijama, najednom bi progutala neka druga porodica, u dalekom srodstvu, a časno ime porodice gubitnika bilo bi izbrisano iz društva i istorije.

Postojale su dve vrste ljudi koje su naročito imale koristi od svađa do kojih je dovela "crna smrt" i sudskih sporova koji su iz toga proizašli. Prvi su bili "obični advokati" (nazvani tako da bi se razlikovali od građanskih - rimskih - koji su obavljali svoj posao u crkvenim sudovima).

Obični advokati su diplomirali u sudskim gostionicama, kako su se zvale četiri internatske škole sa advokatskim udruženjima, smeštenim u Vestminsteru u Londonu (one su i danas tamo). Oni su sticali novac štiteći, šireći i braneći velmoške posede. Njih zapravo nije bilo dovoljno, pa su njihovi honorari bili veliki, ali nijedna velmoška porodica nije mogla dugo izdržati bez njihovih usluga.

Druge osobe koje su imale koristi od kuge, pored advokata, bile su velmoške žene. Običajno pravo je sadržalo postupak za zaštitu udovica, delom zato što su se velmoški veleposednici više puta ženili ženama koje su pri porođaju umirale kao muve i često skončavale pre navršene tridesete godine.

Kralj je 25. oktobra 1348. odredio severnjačkog crkvenog prvaka, biskupa od Karlajla, da ode u opasni, kugom poharani Bordo i dopremi telo mlade princeze u London radi sahrane. Biskupu je velikodušno dodeljeno pet maraka na dan (oko dve hiljade dolara u današnjim parama) na ime putnih troškova. Edvard III je, bez sumnje, preplatio vrlog biskupa zbog postojećih zdravstvenih rizika.

Verovatno je Karlajl otišao u Bordo, ali nije mogao da vrati Džoanino telo zato što je pretvoreno u anonimni pepeo u opštem požaru koji je progutao lučki deo grada.

U Bordou je područje luke bilo tako gadno zahvaćeno kugom (sve živo je skapalo od te strašne morije, kako je primetio savremeni francuski hroničar) da je gradonačelnik Rejmond od Biskela odlučio da spali luku, u nadi da će tako sprečiti širenje epidemije. Plamenovi i dim što su se dizali iz zapaljene luke mogli su se videti miljama daleko.

Ali se vatra u luci otrgla kontroli i uništila neka vredna zdanja, prilično udaljena od lučke zone. Požar je progutao i kraljevski dvorac u zalivu i, po svoj prilici, sa njim i Džoanine zemne ostatke.

Princezina smrt je u dom kraljevske porodice u Engleskoj unela ozbiljnost pretnje kakvu predstavlja kuga. Seljaci što umiru u vlastelinskim selima, masovne grobnice u Londonu i drugim gradovima - ti događaji su uneli pometnju u porodicu i dvor Plantageneta.

Dvor je srazmerno lako umakao kugi iz 1349. godine. Kralj je sa svojim najstarijim sinom, Crnim Princem, proveo letnje mesece u kraljevskim dvorcima na jugozapadu Engleske, daleko od najnastanjenijih predela i u području zemlje gde je smrtnost već prelazila svoj vrhunac. Ali mada je većina bliskih pratilaca kraljevske porodice bila pošteđena, pravim čudom, na kraljevsku porodicu i dvor je morala emotivno uticati masovna smrtnost.

Bordo na obali ušća Žironde, na zapadnoj obali Francuske, bio je jedan od najvećih lučkih gradova u srednjem veku, deo teritorije, zvane Gaskonja, koju je posedovala engleska kraljevska porodica.

Avgusta 1348. godine Bordo je, uz veliku trijumfalnu pompu, posetila ćerka engleskog kralja, koja je bila na putu za Španiju gde je trebalo da se uda za naslednika kastiljanske krune, najveće iberijske kraljevine.

Ona je bila devojka od najboljeg roda, evropska princeza, sa svim što su taj status i imidž značili u društvu sveta iz četrnaestog veka. Bila je produkt prevlasti bele rase koja će krajem petnaestog veka grunuti preko mora, najpre u Afriku, zatim u istočnu Aziju i obe Amerike gde će preneti evropsku civilizaciju i sve što je ona podrazumevala pod pojmovima moći, eksploatacije, učenosti, bogatstva i bede drugim granama čovečanstva.

Zapadna Evropa je leta gospodnjeg 1340. godine bila politički pluralističko društvo - odnosno, vlast je sprovodio, zakone primenjivao i porez sakupljao zapravo krpež seoskih i gradskih vlastodržaca. Ali je svako od njih veoma uvažavao i slavio kraljeve i njihove kraljevske porodice.

Neki kraljevi su stekli veći ugled u narodu i to su upotrebili u svoju korist, unajmljujući sveštenike i pravnike da izgrade impresivnu centralizovanu birokratiju, uglavnom radi poboljšanja mehanizama ubiranja poreza.

Sa dugog pristaništa grada Bordoa, brodovi su obično kretali u Englesku noseći burad crnog vina iz vinograda koji su u dvanaestom veku pripadali čuvenoj vojvotkinji Eleonori Akvitanskoj.

Bio je to veličanstven prizor, početkom avgusta 1348, kada su četiri engleska broda s razvijenim jedrima i lepršavim zastavama uplovili u ušće Žironde i pristali u luci grada Bordoa. Vodeći brod je prevozio princezu Džoanu, kći kralja Edvarda III.

Sada kada se činilo da je Francuska stigla do ivice da bude progutana kao posed strašnih i upornih Plantageneta, Edvard je gledao još dalje, put bogatih gradova i plodnih polja Andaluzije. On će udati svoju petnaestogodišnju ćerku Džoanu za prestolonaslednika Kastilje, pa će možda loza Plantagenetovih preovladati u Španiji kao u Engleskoj, Velsu i Francuskoj.

Edvard III je, zapravo, bio pohlepan sadistički razbojnik koji je smerao da osvoji veći deo zapadne Evrope, od Flandrije (koja se danas zove Belgija) do Gibraltarskog moreuza na samom kraju juga Španije.

Nauka nam je danas rekla mnogo više o toj kugi od pre šest stotina godina nego što su ljudi, koji su tada živeli, znali i sami. Ona nije odgovorila na svako pitanje, ali je iskopala iznenađujuće osobenosti.

Na primer, istraživački tim doktora na Odeljenju za infektivne bolesti u Sent Džozef bolnici i medicinskom centru, u Patersonu, država Nju Džerzi, objavili su 1997. godine izveštaj:

"Kuga je infekcija izazvana jerzinijom pestis koju prenose životinje... Životinje prenosioci obuhvataju glodare, zečeve i povremeno krupnije životinje. Mačke su obolevale i prenosile bolest na čoveka... Bolest na čoveka uglavnom prenosi ujed buve. Širenje bolesti s čoveka na čoveka nije bilo poznato sve do izbijanja kuge i plućne kuge u Indiji, 1994. godine".

Najvažnije je da kugu, ukoliko se dovoljno rano otkrije, današnja nauka može da leči. Već niz godina govorio sam svojim studentima na Njujorškom univerzitetu da bi, ako se tuširaju u fakultetskoj gimnastičkoj dvorani, a iz susedne kabine izađe osoba sa modrim otocima ispod pazuha i na preponama (zloglasne kužne guke), trebalo odmah da se obuku i odu. A ako pored tako nagrđenog studenta protrči i neki pacov, neka ne gube vreme na odevanje. Neka omotaju peškir oko tela i strugnu kroz najbliži izlaz. Kao i mnoge druge stvari koje sam govorio u učionici i to je izazivalo grohotan smeh; nisu mi poverovali. A ja sam bio ozbiljan.

Izgledi da danas u SAD umrete od bubonske kuge manji su nego da poginete u avionskoj nesreći. Ima uz to i dobrih vesti: "crna smrt" je, takođe, mogla da vas zaštiti od sadašnje ejds pokore.

Srednjovekovni doktori nisu znali za bacilne parazite koje glodari nose na leđima. Smatralo se da se oni prenose kroz vazduh - kao kužno isparenje - s osobe na osobu. To je teralo zdrave ljude da beže iz gradova u izolovana seoska utočišta, čemu je pribegavala većina članova engleske kraljevske porodice onako kako je to za Firencu opisao Bokačo u svom Dekameronu. Savremena medicina veruje da se kuga može prenositi putem pljuvačke sa bolesne osobe na zdravu, u stadijumu pneumonije, tako da srednjovekovni lekari nisu sasvim grešili. Glodari su, međutim, nesumnjivo najbitniji za ovaj problem.

Imućni građani su bežali u seoska skloništa, ali su nadbiskupi, velmože i bogati trgovci takođe stradali od kuge: bila je to demokratska bolest.

Crna smrt iz 1348-1349. bila je najveća biomedicinska katastrofa u evropskoj, a možda i u svetskoj istoriji. Njeno značenje je odmah sagledao mudri arapski istoričar Ibn Kaldun, koji je nekoliko godina posle toga napisao: "Civilizaciju je i na Istoku i na Zapadu pohodila razorna kuga koja je opustošila nacije i učinila da mnogi narodi nestanu. Ona je progutala mnoga dobra civilizacijska dostignuća i pomela ih iz čitavog nastanjenog sveta".

Barem trećina ukupne zapadnoevropske populacije pomrla je u onome što su savremenici zvali "okuženje" (izraz "crna smrt" skovan je tek posle 1800. godine). To je značilo da je negde oko dvadeset miliona ljudi umrlo od 1347. do 1350. godine. Epidemija takozvane španske groznice iz 1918. godine ubila je možda pedeset miliona ljudi širom sveta, ali je stopa smrtnosti u odnosu na ukupnu populaciju bila, sasvim razumljivo, relativno mala u poređenju s učinkom "crne smrti" - između 30 i 50 procenata evropske populacije.

Veliko pustošenje nije nijednu zemlju teže pogodilo od Engleske 1348-1349. godine. Postojala su uz to barem tri talasa "crne smrti" koja su se obrušila na Englesku tokom veka posle 1350, mada ni slučajno tako silovita kao kataklizma s kraja četrdesetih godina, čija silina je bila jedinstvena u ljudskoj istoriji.

"Crna smrt" je dovela do demografskog sunovrata, a povratak je bio spor i veoma dug. Kada je engleska populacija krajem sedamnaestog veka počela značajnije da se oporavlja, usledio je još jedan i konačni nalet strašne epidemije kuge, 1665. godine, kako je to slikovito prikazao tadašnji hroničar, Denijel Defo (autor Robinzona Krusoa), u svojoj knjizi "Dnevnik iz godine kuge" (1722).

Nivo engleske i velške populacije dosegnut 1300. godine, od blizu šest miliona ljudi, ponovo je dostignut tek sredinom osamnaestog veka!

Medicina četrnaestog veka mogla je da amputira udove i normalno da spaljuje rane na delotvoran način. Ona je imala dragoceno znanje o travarskim lekovima za glavobolju, slabije želudačne bolove, menstrualne grčeve i druge marginalne bolesti. Ali bila je nemoćna da se suoči s nekom epidemijom.

Uprkos nesposobnosti srednjovekovne medicinske profesije da pouzdano opiše simptome i tok "crne smrti", istoričari medicine i društva su bili u stanju da odrede da je ona obuhvatala barem bubonsku kugu, istu onu pandemiju koja je poharala Istočno rimsko ili Vizantijsko carstvo u šestom veku n. e. i zahvatila čitav Mediteran u trećem veku ili čak i ranije.

U Africi je otkriveno više od 400 otisaka stopala ljudi u vulkanskim sedimentima, pogled na društveni život drevnih istočnoafričkih lovaca-sakupljača.

Prije više tisuća godina ljudi su prolazili Tanzanijom i ostavili tragove koji nam pružaju priliku zaviriti u svijet kasnog pleistocena.

Ti su otisci pronađeni u Tanzaniji u blizini sela Engare Sero i predstavljaju najveću zbirku drevnih ljudskih otisaka ikada pronađenih u Africi, piše ScienceNews .
Ljudi su prošli kroz taj blatni sloj vulkanskih krhotina koji potiče između 5.760 i 19.000 godina. Istraživači su precizirali da bi pronađeni otisci mogli biti stari između 10.000 i 12.000 godina.

Istraživački tim analizirao je stope, njihovu veličinu, udaljenost između staza itd. Pretpostavlja se da jedna od tih zbirki stopala pripada skupini od 17 ljudi od kojih su 14 žene, dva muškarca i jedan mladić.

Jedna od pretpostavki je da su žene tražile hranu. Neke od skupina lovaca-sakupljača u Tanzaniji i dalje su uglavnom žene.

Nekoliko pronađenih otisaka pripada ljudima koji vjerojatno nisu putovali u skupinama, a znanstvenici pretpostavljaju da su to otisci dviju žena i jednog muškarca.

Tragovi nam omogućuju da naučimo puno o ponašanju ljudi koji su nekad živjeli ovdje.

Zamislite noćno nebo bez svetle lopte vodilje koju nazivamo Mesecom. Sada zamislite da to traje mesecima, pa možda i godinama. To se i desilo pre malo više od 900 godina, a naučnici sada znaju i ko je krivac.

Čudni prirodni fenomen desio se 1110. godine, a nova studija stručnjaka sa Univerziteta u Ženevi zaključila je da je kombinacija vulkanskog pepela, sumpora i hladnog vremena dovela do nestanka Meseca sa neba.

Zemljina atmosfera pretrpela je tada veliku promenu - zvezde i nebo zaklonio je veliki oblak sumporom bogatih čestica u stratosferi, koje su se vremenom spustile na tlo.

Ledene površine širom sveta čuvaju ove dokaze tokom izuzetno velikih vremenskih perioda, što može da pomogne naučnicima da pronađu približno tačne datume, zavisno od sloja u leda u kojem su pronađene čestice.

Iako je već potvrđeno da se Mesečev nestanak zaista desio, različite teorije su predlagane.

Jedna naučna studija zaključila je da je erupcija islandskog vulkana Hekla 1104. godine dovela do višemesečnog zaklanjanja Zemljinog satelita.

Međutim, novije istraživanje utvrdilo je da prethodno proučavanje grenlandskog leda "Greenland Ice Core Chronology 2005" pokazuje pogrešne datume nekih događaja.

"Spektakularni atmosferski optički fenomeni povezani sa vulkanskim aerosolima na velikim visinama su takođe privukli pažnju hroničara iz tih vremena", navodi se u novoj studiji.

Otkrili su da se još jedna vulkanska erupcija desila, i to 1108. godine, kada je japanski vulkan Asama proradio i mesecima izbacivao veliku količinu materijala u atmosferu. Erupcija Asame iz 1108. bila je mnogo veća od one iz 1783. godine koja je usmrtila više od 1.400 ljudi.

U jednom dnevniku iz tog perioda se navodi: "Vatra se javila na vrhu vulkana, a debeo sloj pepela prekrio je vrtove i polja, toliko da pirinač nije mogao da raste. Nikada do sada ništa slično nismo videli."

U julu 2018. godine svet je obišla vest da su arheolozi otkrili drevnu egipatsku "kuću mrtvih". Dve godine od velikog otkrića, nakon temeljnih analiza, došlo je do novih saznanja o sahranjivanju i zagrobnom životu, u drevnom Egiptu.

U julu 2018. godine svet je obišla vest da su arheolozi otkrili drevnu egipatsku "kuću mrtvih". Bila je skrivena duboko ispod peska Sakare, grada mrtvih koji se nalazi na obali Nila, na oko 30 kilometara južno od Kaira.

Dve godine od velikog otkrića, nakon temeljnih analiza, došlo je do novih saznanja i informacija o sahranjivanju, u drevnom Egiptu.

Vekovima je arheologija bila usmerena na dešifrovanje natpisa i artefakata iz kraljevskim grobnicama, a veoma malo na detalje iz svakodnevnog života. Radionice za mumificiranje verovatno su postojale širom Egipta, i sada, otkrićem u Sakari, one su dobile svoje zasluženo mesto, jer su arheološki dokazi za ogromnu pogrebnu industriju prvi put detaljno dokumentovani.

"Dokazi koje sada imamo pokazuju nam da su ljudi zaduženi za balzamovanje imali dobar osećaj za biznis", kaže Ramadan Husein, egiptolog sa Univerziteta Tibingen u Nemačkoj. "Bili su veoma pametni kada je reč o alternativnim načinima balzamovanja". Na primer, ako stanovnik drevnog Egipta svom bližnjem nije mogao da priušti pogrebnu masku izrađenu od zlata i srebra, oni bi im ponudili beli malter i zlatnu foliju, ako ne bi imao dovoljno novca za sjajni egipatski alabaster za kovčeg - dobio bi lepo ofarbanu glinu, kaže Husein. "Do sada smo o tome samo čitali, a sada te priče o ovom poslu možemo da smestimo u kontekst", dodaje Husein.

Justinijanova kuga, koja se dogodila 542. godine, nije imala jednake smrtonosne posljedice na Sredozemlju, kažu istraživači sa Sveučilišta u Marylandu.

Lauren White i Lee Mordechai sa Sveučilišta u Marylandu u Sjedinjenim Američkim Državama modelirali su širenje glasovite Justinijanove kuge koja je 542. pogodila Bizantsko Carstvo i zaključili da pandemija nije bila tako smrtonosna kao što smo "prije mislili".

Prema široko rasprostranjenom mišljenju, kuga 542 širila se ravnomjerno po cijelom Sredozemlju, uzrokujući iste razorne posljedice u različitim dijelovima regije. Nekoliko dokumenata tvrdi da kuga ubila gotovo 300.000 ljudi u Konstantinopolu, koji je u to vrijeme imao 500.000 stanovnika. Međutim, prema studiji američkih istraživača, koji su koristili suvremene epidemiološke podatke, pokazalo se da širenje Justinijske kuge ne može biti ujednačeno, jer su razlike u klimi i gustoći naseljenosti morale imati svoje učinke na njeno širenje.

Dakle, "maksimalistička" verzija prema kojoj se kuga iz 542. pokazala veoma smrtonosna za cijelo Sredozemlje, više se ne čini vrlo uvjerljivom, zaključuju autori studije. (1)

Da podsjetimo. Justinijanova kuga je pandemija koja zahvaća Bizantsko Carstvo, a potom i ostatak znanog svijeta 541.-542. godine. Povjesničari danas smatraju da je to bila prva pandemija bubonske kuge koja je postala puno poznatije pod imenom Crna smrt. Suvremeni povjesničari su nazvali ovu kugu po istočnom rimskom caru Justinijanu I. koji je vladao u tome razdoblju. Justinijan se bio i zarazio, ali je bio među rijetkima sretnicima koji su preboljeli tu bolest. (2)

Smatra se da je izvor epidemije bio u Etiopiji ili Egiptu i da su brodovi koji su dovozili žito iz Egipta u Carigrad dovezli i bolesne štakore koji su zarazili grad. Sljedeća u nizu su bila velika žitna spremišta u kojima se populacija štakora i buha neometano razmnožavala. Iz Carigrada epidemija će se proširiti po cijeloj Europi do Danske i Irske, Sjevernoj Africi, Bliskom Istoku, Perziji i Južnoj Aziji. (3)

Izvori: PLOS (1) | Wikipedia (2, 3)

Horde ogromnih grabljivaca vladale su na tlu, u rijekama i na nebu današnjeg Maroka prije 100 miliona godina, pokazala je nova studija, prenosi u najnovijem broju američki tromjesečnik "Popjular sajens".

Tu gdje je sada pustinja, bio je veliki sistem rijeka koje su proticale i kroz današnji Alžir, jezera i močvara. Čudno je što su tokom decenija istraživanja tog mjesta paleontolozi našli vrlo malo fosila dinosaurusa - biljojeda, koji su tada lutali većim dijelom svijeta. Umjesto toga, tamo su identifikovali mnoge fosile dinosaurusa - mesoždera, letećih gmizavaca zvanih "pterosaurusi" i džinovskih predaka današnjih krokodila.

"Bilo je to sigurno najopasnije mjesto u istoriji planete Zemlje, jer je tu bio dom toliko mnogo različitih vrsta grabljivaca svih oblika i veličina", rekao je Nizar Ibrahim, paleontolog sa američkog Univerziteta Detroit Mersi.

"Ta povorka divova nije bila ni nalik bilo kojem sadašnjem ekosistemu, a bila je i prilično jedinstvena u poređenju s drugim ekosistemima iz doba dinosaurusa", rekao je on.

Ibrahim i njegove kolege su brižljivo razmotrile ostatke životinja i geologiju tog ekosistema, čiji su ostaci sačuvani u formacijama stena u istočnom Maroku, nazvanim "Kem Kem". Njihov izvještaj, objavljen 21. aprila u časopisu "ZooKeis", zasnovan je na nalazima dvije decenije istraživanja u tom području i na analizi zbirki muzeja širom svijeta.