Ruski i holandski naučnici su uz pomoć nove naučne metode otkrili tajnu osnivanja drevne tvrđave Por-Bažin u sibirskoj tajgi.

Reč je o novoj metodi radioaktivnog ugljenika. Uz pomoć te metode otkriveno je da ogromno glineno utvrđenje na ostrvu u jezeru Tere-Kola nije sagrađeno 757. godine po nalogu šefa Ujgurskog kaganata, kako se ranije smatralo, već 20 godina kasnije.

Naučnici su pokušali da utvrde zašto je tvrđava napuštena odmah nakon izgradnje, a sada su uspeli da otkriju razlog.

Ispostavilo se da je Por-Bažin osnovan za vreme vladavine Begju-kagana, koji je prihvatio manihejstvo (učenje Manija, persijskog filosofa i verskog reformatora, koji je nastojao da učenja triju "otaca ispravnosti" - Zaratustre, Bude i Hrista,uključi u jedinstven filozofski sistem.

Međutim, kasnije se dogodio prevrat, vladar je ubijen, a pobednici -sledbenici stare vere napustili su "nepotreban spomenik tuđe religije".

Rezultati istraživanja objavljeni su u naučnom časopisu "PNAS".

Por-Bažin je ime srednjevekovne građevine za koju se veruje da su je podigli Ujguri. Naziv tvrđave je Tuvanskog porekla, i u prevodu znači "kuća od blata". Utvrđenje je jako dobro očuvano budući da mu je bilo nemoguće prići kopnenim put, osim u periodu suša.

Znanstvenici su prvi put pod zemljom, blizu grada Faleriija Novija, od Rima udaljenog pedesetak kilometara, otkrili cjeloviti antički rimski grad koristeći se samo georadarom, pišu AFP i Guardian.

Pritom stručnjaci nisu morali prevrnuti nijedan kamen.

Umjesto toga su znanstvenici s Cambridgea i sa sveučilišta u belgijskom Gentu koristili radar za snimanje ispod površine zemlje, stvorivši sofisticirane trodimenzionalne prikaze nekoć izgubljenog grada te su otkrili nove aspekte rimske arhitekture i urbanog dizajna.

Ovo je prvi put da je korištenjem georadara mapiran cijeli grad, kazao je jedan od autora studije, profesor Martin Millett.

"Dobili smo sliku fantastično visoke rezolucije onoga što se nalazi pod površinom. Radar nam je omogućio da vidimo što se događa na različitim dubinama", rekao je.

Tradicionalna iskapanja otkrila su puno podataka o tomu kako su izgledali rimski gradovi, no pogled iz ptičje perspektive daje dodatnu dimenziju spoznajama o rimskome urbanom planiranju.

Falerii Novi pod zemljom je 13 stoljeća. Površine je otprilike četvrtine četvornog kilometra, a pretpostavlja se da je grad osnovan 241 godine pr.n.e i da je bio nastanjen do otprilike 700. godine.

Georadarom je utvrđeno da je grad imao nekoliko hramova i zgrada javne uprave te kazalište i javnu kupaonicu.

Naše naivne pretpostavke da stalno napredujemo, često demantuju svakodnevni događaji, ali i naučnici koji nas vraćaju u prošlost. Ovoga puta krećemo u legendarnu Vinču, beogradsko prigradsko mesto gde je rođena istoimena kultura po kojoj smo poznati u svetu.

Sagovornik nam je kustos Dragan Janković, arheolog koji sa mnogo ljubavi priča o svojim Vinčancima koji su postojali na ovom prostoru u doba neolita, pre više od sedam hiljada godina. Kada ga pažljivo slušamo, čini se da smo u mnogim svojim navikama znatno lošiji od njih...

KUĆE I KOMFOR

- Ostaci kuća koje iskopavamo na nalazištu pokazuju da su u neolitu ljudi imali vrlo visoku kulturu stanovanja - kaže Janković.

- To potkrepljujemo ostacima kuća koje su imale površinu od 20 do 80 kvadratnih metara, imale su od dve do pet soba, a na zidovima termoizolaciju. Malterisane su smesom od lesnog blata i pleve. To je danas "hit materijal" u gradnji ekskluzivnih kuća. Tako se ispostavlja da su Vinčanci pre toliko mnogo milenijuma koristili materijal kojim se danas grade najskuplje kuće.

Žitelji ovog naselja su na kućnom podu imali drvene grede, između kojih su, opet, nanosili sloj blata i pleve, a završno, iznad njega stavljali su sloj gline koju bi dodatno uglačali. Tako bi dobijali ispolirane patose koje su lako održavali.

- U kućama pravljenim u doba od 5.300. do 4.300. godine pre nove ere nismo nalazili ognjišta, što znači da su oni još u to vreme imali zatvorene peći - dodaje Janković sve neverovatnije podatke. - U svakoj kući smo pronašli po jednu peć, a u nekima čak i u svakoj sobi po jednu, što govori da im nisu služile samo za spremanje hrane, već i za grejanje.

Kuće su pravljene u nizovima, stvarajući svojevrsne ulice, i sve su imale istu orijentaciju, od severoistoka ka jugozapadu. Zanimljivo je da su između njih postojali samo uski prolazi, široki oko 1,5 metara, odnosno da kuće nisu imale okućnice, niti dvorišta.

Ova činjenica, uz druge detalje ukazuje na to da je Vinča u neolitu bila prvo gradsko naselje. Njeni žitelji bavili su se i trgovinom. Ostaju nam pitanja koja Janković niže jedno za drugim: zašto su ljudi u neolitu imali višu kulturu stanovanja nego u neka kasnija vremena, pa čak i u srednjem veku, iako su živeli hiljadama godina ranije?

- To je za mnoge zbunjujuća činjenica. Zašto je došlo do tolikog pada kod kasnijih kultura - pita se naš sagovornik i nudi odgovor.

- Objašnjenje je da tokom celog neolita nije bilo većih sukoba, odnosno ratova, i da je ceo taj period poznat po najdužem trajanju mira u istoriji ljudske civilizacije. To je doba od 6.500 do 4.300 godine pre nove ere. Oko 2.000 godina nije bilo rata!

Arheolozi ovo potkrepljuju činjenicom da su sva naselja iz tog vremena građena na otvorenim prostorima, bez ikakvih ozbiljnijih odbrambenih fortifikacija. Takođe, tokom arheoloških iskopavanja nisu naišli ni na kakve ostatke oružja.

- U srednjem veku, pet hiljada godina kasnije, kada gradi kuću, čovek prvenstveno razmišlja o zaštiti. On je sve podređivao odbrani od eventualnog agresora. A u neolitu, on je prvenstveno razmišljao o komforu.

Govoreći o vinčanskoj kulturi, ne pričamo samo o ovom jedinstvenom naselju, kao i naseljima koja su se prostirala na značajnom delu površine današnje Srbije, već i o jednom sasvim nestvarnom vremenu, koje mnogima nije poznato, a još manje im je jasno.

- Upravo to vreme veliki rimski pesnik Ovidije nazvao je "zlatnim vekom ljudskog roda" - podseća Janković. - Prosto je fantastično da je u Antičko doba postojala svest o tom, njima dalekom vremenu. Vinčanska kultura postojala je milenijumima pre Ovidija, a pisanih tragova koje bi Rimljani mogli da koriste - nije bilo. Ipak, postojala je jasna svest o tome da je nekada postojalo takvo vreme tokom kojeg ljudi nisu vojevali i međusobno se ubijali.

Ogromna platforma, stara oko 3 000 godina, identifikovana je kao najstarija i najveća monumentalna građevina u toj regiji koju su naseljavale Maje, navodi se u dokumentu objavljenom 3. juna u časopisu Nature.

Ovo otkriće ide u prilog novim stavovima naučnika koji tvrde da su neke od najranijih građevina značajno veće od onih koje su sagrađene kasnije tokom klasičnog perioda Maja (250-900 godine nove ere), kada je carstvo bilo na vrhuncu.

Građevina je otkrivena u meksičkoj državi Tabasko, na lokalitetu Aguada Feniks, oko 1300 kilometara istočno od Meksiko Sitija, u regionu poznatom kao Majanska nizija, odakle potiče civilizacija Maja.

Tokom 2017. godine, naučnici su sproveli istraživanje pomoću LiDAR (laserskog radara), koji je otkrio platformu i najmanje devet nasipa koji vode do nje. Ovu novu revolucionarnu tehnologiju inače koriste avioni kako bi videli građevine ispod gustih krošnji drveća, ali u ovom slučaju, tehnologija u poljima Tabaskoa otkrila građevinu koja čeka vekovima, ako ne i milenijumima, da bude primećena.

Ali zbog čega tako veliki spomenik u Aguadi Feniks nije ranije identifikovan?

"To je prilično teško objasniti, ali baš zbog veličine građevine, dok šetate po lokalitetu, vi je ne primećujete", kaže arheolog Takeši Inomata sa Univerziteta u Arizoni, vodeći autor istraživanja. "Visina ove građevine je nešto veća od 9 metara, ali zbog njenih horizontalnih dimenzija, koje su ogromne, ne možete da razumete visinu".

Drevni Izraelci možda su koristili kanabis u sklopu religijskog rituala, tvrde izraelski istraživači koji su pronašli ostatke droge u gotovo tri tisuće godina starom svetištu.

Ostaci su pronađeni na oltaru hrama Tel Arad u pustinji Negev, desetak kilometara od južnog izraelskog grada Arada.

Nalazište je otkriveno prije više od 50 godina, ali nova analiza ranije neidentificiranih organskih materijala na oltaru polučila je iznenađujuće rezultate.

Arheolog Eran Arie, glavni istraživač projekta Izraelskog muzeja i Instituta Volcani, kaže da materijali sadrže tragove kanabisa i životinjskog izmeta, koji je vjerojatno korišten za paljenje kanabisa.

Arie navodi da nema dokaza o lokalnom uzgoju kanabisa 8. stoljeća prije Krista, što znači da ga je vjerojatno neko uvezao "zbog psihoaktivnog učinka".

Ostaci tamjana pronađeni su na drugom oltaru svetišta, kazao je.

Budući da je Trampova administracija usred marta proglasila nacionalnu vanrednu situaciju zbog brzog širenja COVID-19, zadatak razvoja vakcine pao je na vrhunsku laboratoriju za istraživanje virusa američke vojske u Fort Ditrik, koja se nalazi u prigradskom Merilendu, nekih 75 kilometara od Vašingtona.

Tokom proteklih decenija, u kompleksu širenja vršena su vodeća istraživanja o širokom spektru virusa i bakterija. Njegova najsavremenija postrojenja takođe čuvaju neke od najopasnijih toksina poznatih čovečanstvu, uključujući ebolu, antraks i korovirus SARS.

Opskurna vojna baza našla se u centru pažnje 2008. godine nakon što se sumnjičilo da je jedan od njegovih naučnika izvršio napad antraksom 2001. godine, gde je nekoliko pisama sa smrtonosnim klicama poslano američkim medijima i vladinim kancelarijama.

Prošle godine zdravstvene vlasti su zatvorile jednu od najistaknutijih laboratorija visoke bezbednosti u kampusu zbog bezbednosnih problema. Pored nekoliko incidenata tu i tamo, Fort Ditrik deluje kao obično mesto za savremenu medicinsku nauku. Povratak u istoriju daje sasvim drugaciju sliku.

Nakon Drugog svetskog rata, Fort Ditrik je postao mesto zastrašujućih naučnih eksperimenata sprovedenih u okviru tajne potrage CIA za kontrolu ljudskog uma, poznatog kao Project MK Ultra. Nakon više od 20 godina, projekat je završio neuspešno i doveo do nepoznatog broja smrtnih slučajeva, uključujući naučnika koji je učestvovao u projektu, i najmanje stotine američkih i kanadskih žrtava podvrgnutih psihičkim i fizičkim mučenjima. Eksperimenti su ne samo prekršili međunarodno pravo, već i samu povelju agencije koja zabranjuje domaće aktivnosti.

Decenijama je naučni konsenzus o postanku modernog čoveka smeštao njegov evolutivni koren na istok afričkog kontinenta, a njegovu starost procenjivao na oko 200.000 godina. Dva najstarija i najvažnija fosila Homo sapiensa pronađena su upravo u Etiopiji. Obimno istraživanje mitohondrijalne DNK današnje svetske populacije, sprovedeno 2000. godine u Švedskoj, otkrilo je da je moderni čovek potomak veoma konkretne grupe hominida koja je evoluirala u podsaharskom pojasu Afrike pre oko 170.000 godina.

Odatle, čovek se raširio po ostatku kontinenta, a kasnije i sveta, u masovnom egzodusu od pre pedesetak milenijuma.

Ovome nas uči elegantna, u antropološkim krugovima naširoko prihvaćena teorija tzv. skorog afričkog porekla. Osim egzaktnih dokaza kojima obiluje, pomenuta teorija je privlačna i zato što se uklapa u paradigmu drveta - idealnog simbola ljudskog postojanja i razvoja, od ličnog do civilizacijskog.

Međutim, kako to obično biva, i ovaj model je tokom godina imao više konkurenata, od kojih se najpoznatiji uobičajeno nazivao teorijom multiregionalnog porekla modernog čoveka. Mada su njeni ekstremniji oblici danas u velikoj meri napušteni, nakon više od trideset godina relativno neprimećenog postojanja, ova teorija je opet u fokusu javnosti, i to najpre zaslugom jednog naučnog rada u časopisu Nature, pod nazivom "Da li je naša vrsta evoluirala u razdvojenim populacijama širom Afrike, i zašto je to važno?".

U pitanju je velika studija koja predlaže drugačiju sliku evolucije Homo sapiensa: uzevši u obzir relevantne ostatke raznih vrsta hominida, podatke masovnih genetičkih istraživanja - što sadašnje populacije, što samih fosila - i od ranije poznatu policentričnu hipotezu nastanka modernog čoveka, ovaj naučni rad zagovara teoriju da je današnji čovek evoluirao ne na jednom mestu i od jedne specifične grupe praljudi, već da je nastajao širom čitavog afričkog kontinenta, u grupama populacija koje su bile međusobno ispreplitane i povezane.

Naučnici koji su učestvovali u izradi studije smatraju da je razvoj mnogih naučnih polja, uključujući genetiku i paleoantropologiju, tokom prethodnih godina ukazao na to da klasična teorija skorog afričkog porekla postaje neodrživa.

Devet ljudskih vrsta šetalo je Zemljom pre 300.000 godina. Sada postoji samo jedna, piše portal "Sajens alert".

Neandertalci su bili lovci u hladnim stepama Evrope. Srodni denisovci nastanjivali su Aziju, dok je primitivniji homo erektus živeo u Indoneziji, a homo rodesijensis u Centralnoj Africi.

Pored njih je živelo nekoliko vrsta sa malim mozgovima: homo naledi u Južnoj Africi, homo luconensis na Filipinima, homo floresijensis ("hobiti") u Indoneziji i misteriozni ljudi iz Crvenojelenje pećine u Kini.

Pre 10.000 godina svi su nestali. Nestanak ovih vrsta liči na masovno izumiranje. Ali nema očigledne katastrofe u životnoj sredini - vulkanske erupcije, klimatske promene, udar asteroida - koja je do toga dovela.


Umesto toga, vreme izumiranja ukazuje da su oni nestali širenjem nove vrste, koja se razvijala pre 260.000-350.000 godina u Južnoj Africi: homosapijensa.

Širenje modernih ljudi iz Afrike prouzrokovalo je šesto masovno izumiranje, događaj veći od nestanka sisara ledenog doba i uništavanja prašuma civilizacijom danas. Ali da li su drugi ljudi bili prve žrtve?

Mi smo jedinstveno opasna vrsta. Lovili smo mamute, lenjivce i druge životinje do istrebljenja. Uništili smo ravnice i šume, modifikujući preko polovine kopnene površine planete. Izmenili smo klimu planete.


Ali najopasniji smo za drugu ljudsku populaciju, jer se takmičimo za resurse i zemlju.

Istorija je puna primera ljudi koji ratuju, premeštaju i uništavaju druge grupe ljudi preko teritorije, od Rimskog uništavanja Kartagine, do američkog osvajanja današnje teritorije i britanske kolonizacije Australije. Nedavno je bilo i genocida i etničkog čišćenja u Ruandi, Iraku, Darfuru i Mjanmaru...

Poput upotrebe jezika ili alata, sposobnost i težnja da se učestvuje u genocidu je, verovatno, instinktivni deo ljudske prirode. Malo je razloga zbog kojih možemo pomisliti da su rani homosapijensi bili manje nasilni, manje netolerantni - manje ljudski.


Optimisti su rane lovce-sakupljače karakterisali kao mirne, plemenite divljake i tvrdili da naša kultura, a ne naša priroda, stvara nasilje. Ali terenske studije, istorijski izveštaji i arheologija pokazuju da je rat u primitivnim kulturama bio intenzivan i smrtonosan.

Neolitsko oružje poput toljage, koplja, sekire i luka u kombinaciji sa gerilskim taktikama poput naleta i zaseda bilo je pogubno. Nasilje je bilo najčešći uzrok smrti među muškarcima u tim društvima.

Malo je verovatno da su druge ljudske vrste bile mnogo mirnije. Postojanje kooperativnog nasilja kod muških šimpanzi ukazuje da je rat prethodio evoluciji ljudi.

Neandertalski skeleti prikazuju obrasce povreda koje su u skladu sa ratovanjem. Ali sofisticirano oružje verovatno je dalo homosapijensu vojnu prednost.

Složeni alati i kultivacija takođe su nam pomogli da efikasno uzgajamo širi spektar životinja i biljaka, hranimo veća plemena i dajemo našoj vrsti stratešku prednost u broju.

Presudno oružje

Pećinske slike, rezbarije i muzički instrumenti nagoveštavaju nešto daleko opasnije: sofisticirani kapacitet za apstraktnu misao i komunikaciju. Sposobnost za saradnju, planiranje, strategije, manipulisanje i obmanjivanje možda su bili naše krajnje oružje.

U Evropi, jedinom mestu sa relativno potpunim arheološkim zapisima, fosili pokazuju da su u roku od nekoliko hiljada godina od našeg dolaska neandertalci nestali.


Tragovi neandertalske DNK kod nekih Evroazijaca dokazuju da ih nismo zamenili nakon što su izumrli. Upoznali smo se i neko vreme se družili.

Inače, DNK govori o drugim susretima sa arhaičnim ljudima. Istočnoazijske, polinezijske i australijske grupe imaju DNK iz denisovanaca. DNK druge vrste, verovatno homo erektus, javlja se kod mnogih azijskih ljudi. Afrički genomi pokazuju tragove DNK još jedne arhaične vrste. Činjenica da smo sarađivali sa tim drugim vrstama dokazuje da su one nestale tek nakon što su nas srele.


Ali zašto bi naši preci izbrisali svoje rođake, prouzrokujući masovno izumiranje - ili, možda tačnije, masovni genocid?

Odgovor leži u rastu stanovništva. Ljudi se razmnožavaju eksponencijalno, kao i sve vrste. Istorijski, duplirali smo populaciju svakih 25 godina. I kad su ljudi postali kooperativni lovci, nismo imali predatore.

Bez predatora koji kontrolišu naš broj, i uz malo planiranja porodice, populacija je rasla i koristila raspoložive resurse.

Dalji rast ili nestašica hrane prouzrokovana sušom, oštrim zimama ili obilatost prinosa neminovno bi doveli plemena u sukob oko hrane i teritorije. Rat je postao kontrola rasta stanovništva, možda najvažnija.

Naše uklanjanje drugih vrsta verovatno nije bio planirani, koordinisani napor kakav su praktikovale civilizacije. Krajnji rezultat, međutim, bio je jednako konačan. Napad za napadom, zaseda za zasedom, dolina po dolina, moderni ljudi su uništili svoje neprijatelje i uzeli njihovu zemlju.

Ipak, izumiranje neandertalaca trajalo je dugo - hiljadama godina. To je delom zbog toga što je ranim homosapijensima nedostajalo prednosti koju su imali u kasnijim osvajanjima civilizacija: brojčana prednost i epidemije bolesti poput boginja, gripa i ospica, koje su opustošile njihove protivnike.

Ali iako su neandertalci izgubili rat, da bi izdržali tako dugo morali su da se bore i pobede u mnogim bitkama protiv nas, što sugeriše nivo inteligencije sličan našem.

Nakon više desetljeća traganja, rimski mozaik pronađen je ispod tla u jednog vinogradu na sjeveru Italije, piše BBC.

Geodeti iz općine Negrar di Valpolicella koja se nalazi sjeverno od Verone u regiji Veneto objavili su fotografije pločica koje su bile zakopane na dubini od nekoliko metara.

Lokalni dužnosnici kažu da su dokazi o postojanju rimske vile na tom području pronađeni prije više od stotinu godina. Tehničari još uvijek iskapaju nalazište kako bi se dobio osjećaj o veličini zgrade i drugim njezinim obilježjima.

Fotografije objavljene na Facebooku pokazuju da je rimski mozaik gotovo savršeno očuvan, a na njima se mogu vidjeti i temelji vile.

U posljednjih nekoliko godina objavljeno je puno novinskih izvješća (npr., ovdje), dokumentarnih filmova (npr., "M" Yolanda Zaubermana) i članaka (npr., ovdje i ovdje) o seksualnom zlostavljanju djece u ortodoksnim židovskim zajednicama. Na primjer, u ožujku 2017., Haaretz je izvijestio da je izraelska policija uhitila 22 ultra-ortodoksna židova zbog seksualnih zločina nad maloljetnicima i ženama, a u srpnju 2019. Times of Israel je izvijestio da je "zamjenik ministra zdravlja Yaakov Litzman navodno nepropisno intervenirao kako bi pomogao najmanje 10-orici seksualnih prijestupnika iz izraelske ultra-ortodoksne zajednice". Židovski odvjetnik Michael Lesher je 2015. godine napisao Sex Abuse, Shonda and Concealment in Orthodox Jewish Communities, u kojoj dokumentira

"tmurnu povijest koliko je previše tih slučajeva prikriveno i od javnosti i od policije: kako su utjecajni rabini i čelnici zajednice stali na stranu navodnih zlostavljača protiv njihovih žrtava; kako je nad žrtvama i svjedocima seksualnog zlostavljanja vršen pritisak, čak su im i prijetili da se ne obrate sekularnim policijskim organima radi pomoći, kako su autonomne židovske "patrole", zamjenjujući ulogu službene policije u nekim velikim i jako religioznim židovskim četvrtima, igrale nevjerojatnu ulogu u povijesti zataškavanja; ... kako su neke židovske zajednice čak uspjele u manipulaciji službenika zakona kako bi zaštitili osumnjičene zlostavljače".