Rusko-japanski rat s početka 20. veka prvi je moderni sukob u kojem je jedna azijska država savladala evropsku silu. Pojedini istoričari nazivaju ga "nultim svetskim ratom" u želji da istaknu kako je on, kao izraz ambicije "mladih" sila, koje su započele ekonomski i vojni rast u 19. veku, da preotmu teritorije i resurse od viševekovnih "starih" sila, po karakteru sličan Prvom svetskom ratu.

Rusko-japanski rat 1904-1905. godine prvi je moderni sukob u kojem je jedna azijska država porazila neku evropsku silu.

Taj sukob se odvijao u Mandžuriji, Severnoj Koreji i na Kamčatki, te u Žutom i Japanskom moru.

Rat je, nakon neuspelih pregovora sa Moskvom u kojima je tražio pravo za dominaciju nad čitavim Korejskim poluostrvom, započeo Tokio, nezadovoljan i ruskim prisustvom u Mandžuriji, kao i time što mu je intervencijom stranih sila oduzeta luka Port Artur, koju je deset godina ranije osvojio u ratu s Kinom.

Sukob je upravo otpočeo iznenadnim japanskim napadom na tu luku na poluostrvu Lijaodong, na koju je Moskva imala koncesiju i koja je za Rusiju bila od vitalnog značaja kada je u pitanju njeno vojno i ekonomsko prisustvo u Tihom okeanu, s obzirom na to da luka u Vladivostoku nije bila upotrebljiva nekoliko meseci godišnje zbog leda.

Baltička flota u Tihom okeanu

Sudar između dve države poznat je u analima ratovanja po epskom putu Baltičke flote, čiji je najveći deo oplovio više od pola Zemljine kugle kako bi pokušao da iz blokade u Port Arturu izvuče brodove Pacifičke flote.

Naime, mada je njen manji deo prošao kroz Suec, glavnina flote se nakon Severnog mora i La Manša uputila kroz Atlantski okean oko Afrike, u Indijski i, konačno, Tihi okean, zbog zabrinutosti da bi duboki gaz brodova mogao da onemogući plovidbu kroz veštački kanal koji razdvaja Afriku i Aziju.

Kuriozitet je da su brzo nakon isplovljavanja plovila Baltičke flote greškom po magli otvorila vatru na britanske ribarske brodiće, usmrtivši tri osobe, što je izazvalo veliki gnev u Londonu i umalo dovelo do rata između dve države.

Glavnina Baltičke flote tako je prevalila 33.000 kilometara da bi gotovo u potpunosti bila uništena u velikoj bici u moreuzu Cušima, u blizini japanskog ostrva Kjušu, gde je, prvenstveno zbog tehnološke inferiornosti i loše obučenosti, potopljeno i zarobljeno čak 30 njenih brodova.

Bitne političke i vojne posledice rata

Sporazum o završetku neprijateljstava je potpisan u američkom gradu Portsmutu na granici između država Nju Hempšir i Mejn, uz posredstvo tadašnjeg predsednika SAD Teodora Ruzvelta, koji je za taj napor dobio Nobelovu nagradu za mir.

Rusija je, izgubivši čitavu Pacifičku i Baltičku flotu, praktično prestala da bude pomorska sila. Prva je, opkoljena u luci Port Artur s mora i kopna, uništena konstantnim, teškim bombardovanjem. Druga je izgubila čak 5.000 ljudi u bici kod Cušime.

Evroazijska carevina je bila prisiljena da se odrekne suvereniteta nad južnim Sahalinom, kao i pretenzija na severni deo Korejskog poluostrva.

Gubitak života i veliko zaduživanje u inostranstvu za potrebe rata dodatno su doprineli već postojećem nezadovoljstvu vlašću dinastije Romanovih, odnosno Prvoj ruskoj revoluciji 1905. godine koja je okrnjila moć i ugled cara Nikolaja Drugog.

S druge strane, Japan je bio razočaran rezultatima mirovnog sporazuma jer ga je diplomatski pritisak zapadnih sila, pre svega Amerike, ostavio bez teritorija u Mandžuriji i severnog dela Sahalina.

U ostrvskoj carevini čak su izbili ulični protesti jer je građanstvo bilo ogorčeno time što Rusi, kao poražena strana, nisu bili prisiljeni da plate ratne reparacije kako je to bilo uobičajeno - porodice poginulih japanskih vojnika su se nadale da će im ruski novac nadomestiti ekonomski gubitak prouzrokovan gubitkom muških glava u ratu.

Međutim, pobeda protiv Carske Rusije Tokiju je omogućila da učvrsti svoj vojnopolitički uticaj na Korejskom poluostrvu, odnosno, proglasi Koreju svojim protektoratom. Pet godina kasnije (1910) Japan je u potpunosti anektirao Korejsko poluostrvo.

Takođe, trijumf je Zemlji izlazećeg sunca omogućio da stekne uporište u severnoistočnoj Kini kroz koncesije na železničke pruge u južnoj Mandžuriji i Port Artur, te prigrabi južni Sahalin.

Pored teritorija i samopouzdanja, pobeda je Japanu donela i mnogo željeni međunarodni prestiž. Donekle paradoksalno, zahvaljujući klanici u kojoj je život izgubilo više od 150.000 vojnika sa obe strane, Zemlja izlazećeg sunca je konačno stekla priznanje evropskih kolonijalnih sila da je civilizovana država i ravnopravni član međunarodne zajednice.

Japan je u tom trenutku već više od tri decenije grčevito pokušavao da sprovede modernizaciju i napravi iskorak iz feudalnog sistema u kojem je zemlja bila administrativno izdeljena na posede, od kojih je svaki imao svoje vojne snage i edukativne institucije u modernu državu sa ustavom, stajaćom vojskom i vojnom obavezom za sve mladiće, savremenim naoružanjem i naprednim tehnologijama kao što su železnica ili parni brodovi, te centralizovanim školskim sistemom u kojem deca iz cele zemlje uče po istom programu.

Takođe, Japan je već dugo ulagao u predstavljanje svoje kulture - arhitekture, slikarstva, zanata i dizajna - u velelepnim paviljonima na svetskim izložbama u Velikoj Britaniji, Francuskoj i SAD.

Njegovi intelektualci iz petnih žila su se trudili da na engleskom Zapadu objasne domaću tradiciju i običaje, kao što su borilačke veštine i samurajski kodeks, japanski budizam, estetika i drugo.

Ti grčeviti napori krajem 19. veka su izazvali veliko zanimanje umetnika i intelektualaca na Zapadu, pa čak i jagmu za japanskim umetninama i zanatskim proizvodima kao što su kimona, lepeze i grafike, ali među državnicima i vojnim stratezima na Zapadu i dalje je vladalo uverenje da ostrvska carevina nije ni tehnološki ni organizaciono sposobna da se ozbiljno suprotstavi evropskim silama.

Prelazak iz 19. u 20. vek je i vreme kada je pod plaštom nauke, na osnovu proučavanja kulture, ali i fizičkih karakteristika poput veličine i oblika lobanje, na Zapadu promovisan otvoreni rasizam, u sklopu čega su istočni Azijati bili shvaćeni kao fizički i mentalno inferiorna rasa - kao suštinski nedozreli i pasivni narodi koji se ne rukovode razumom, već emocijama i kojima stoga treba vođstvo superiorne bele rase.

Japanska pobeda bacila je veliki veo sumnje na ta gledišta. Nakon rata u Japan su pohrlili ruski novinari, naučnici i avanturisti ne bi li odgonetnuli zagonetku o tome kako je uspeo da porazi njihovu zemlju. I u državama zapadne Evrope javio se novi talas interesovanja za istoriju i civilizaciju dalekoistočne carevine.

Dalje, strani vojni atašei koji su pratili borbe na obe strane bili su impresionirani japanskim ratničkim duhom i patriotizmom, koji su naročito videli u fanatičnim jurišima japanske vojske na utvrđene položaje protivnika u kojima se nije žalilo žrtava.

Desetljećima su znanstvenici pokušavali otkriti što se dogodilo s drevnim Majama. Prenaseljenost, jaka suša, ratovi, uništenje okoliša i klimatski čimbenici navode se kao potencijalni razlozi za propadanje naroda Maja. Ipak, novo istraživanje moglo bi baciti novo svjetlo na nestanak ove drevne civilizacije.

Međunarodni tim znanstvenika iz Gvatemale i Sjedinjenih Država rekao je da spremnici vode u drevnom gradu Maja sadrže otrovne kemikalije. Prema studijama, koje su objavljene 25. lipnja u časopisu "Nature Scientific Reports", skupina, koja se sastojala od antropologa, biologa, botaničara i kemičara, istraživala je slojeve sedimenata u dvije središnje akumulacije u Tikalu, iz trećeg stoljeća prije Krista i otkrili tragove žive, fosfata i cijano-bakterija. Istraživači kažu da su otrovne kemikalije dovele do toga da voda postane otrovna za piće, čak i nakon prokuhavanja.

Zagađenje spremnika vode nastalo je zbog crvenog pigmenta kojeg su drevne Maje koristili za ukrašavanje svojih zgrada. "Boja je bila važna u drevnom svijetu Maja. Koristili su je na slikama. Žbuka je bila crvene boje. Koristili su je u pogrebima i kombinirali su je sa željeznim oksidom kako bi dobili različite nijanse", rekao je dr. Kenneth Tankersley, izvanredni profesor antropologije na Fakultetu umjetnosti i znanosti Sveučilišta u Cincinnatiju.

Prema istraživačima, drevne su Maje crvene pigmente dobivale iz minerala koji su bili sastavljeni od živinih sulfida. Stručnjaci tvrde da je otrovna kemikalija iscurila u vodene spremnike tijekom snažnih oluja.

Zaključci studije također sugeriraju da su suše, koje su se dogodile u devetom stoljeću prije Krista, vjerojatno pridonijele depopulaciji i kasnijem napuštanju grada. "Pretvaranje Tikalovih središnjih spremnika od nečega što je doprinosilo razvoju života u nešto što je doprinosilo razvoju bolesti moglo je na vrlo "praktičan" način doprinijeti i nestanku ovog grada", rekao je profesor sa Sveučilišta u Cincinnatiju, David Lentz.

Živeo je oko 50 godina, imao je sivu razbarušenu bradu i bledo plave oči - koje kao da posmatraju nešto u daljini. Čovek širokih grudi kog su nazvali Ludvig, živeo u je u severnoj Evropi pre nekih 8000 godina.

Šteta što Ludvig ne može i da govori, jer istraživači imaju mnogo pitanja za njega.

Ovo je prva rekonstrukcija ljudskog lica od ostataka iskopanih pre desetak godina u Švedskoj kod Kanaljordena - zagonetnog arheološkog nalazišta na kom su negde oko 6000 godina pre nove ere, životinjske i ljudske kosti raspoređene po kamenoj ploči u centru malog jezera.

Kanaljorden se našao na naslovnim stranama kada su istraživači 2018. godine objavili izveštaj o ovom nalazištu. Tada je otkriveno da su u nekim lobanjama pronađeni ostaci drveta - što znači da su neke od lobanja na ovoj platformi bile postavljane na kolac.

Opisujući način kako je labirint vjerojatno izgledao stoljećima prije, jedan je istraživač tvrdio da je otkriće građevine "potisnuto".

Arheolozi u Egiptu otkrili su ruševine koje su navodno prije više od tisuću godina mogle biti "osnova kompleksa zgrada s galerijama i dvorištima", koje je legendarni drevni grčki povjesničar Herodot opisao kao labirint, prenosi Daily Express.

Kao što novine napominju, otkriće je napravljeno u blizini takozvane Crne piramide, oko 90 kilometara južno od Kaira, s tim da je "temelje" prvi pronašao egiptolog Flinders Petrie još u 19. stoljeću.

Premda se u početku teoretiziralo da je građevina srušena za vrijeme vladavine Ptolomeja II, 2008. godine, ekspedicija Mathana pronašla je iznenađujuće otkriće ispod pijeska, što je navelo istraživača Bena Van Kerkwyja na izjavu kako je pronađen "veliki izgubljeni labirint drevnog Egipta" te da se" vrlo rijetko događa da drevne tajne budu u cijelosti odgonetnute i riješene".

"Ovo je bila ogromna i mitska građevina, za koju su neki rekli da je nadmašila dostignuća piramida, ogroman niz od tisuća podzemnih dvorana, hramova i komora, koji daleko nadilaze sva dosad poznata nalazišta egipatskih hramova", rekao je Van Kerkwyk, opisujući izvorni izgled labirinta. "Tu su strukturu prvi put posjetili i njoj su svjedočili veliki povjesničari u prošlosti, ali u konačnici bila je izgubljena u pijesku pustinje, dok je njezina fizička prisutnost ostala nepoznata više od 2000 godina".

Arheolozi su otkrili drevno vikinško naselje koje je prethodilo prvoj poznatoj ljudskoj zajednici na Islandu.

Ostaci dva objekta pronađeni su u blizini jednog sela kod fjorda Stovarfjorur, a jedan je izgrađen ranije nego što to stoji u sadašnjim zapisima o tome, kada su na ove prostore došli prvi Vikinzi.

Starija građevina, koja potiče oko 800. godine nove ere, dugačka je nepunih 100 metara, a rani doseljenici su je koristili kao sezonski lovački kamp.

Uz drvenu konstrukciju bili su prisutni i brojni ukrasni artefakti, uključujući rimske i bliskoistočne kovanice, perlice, prstenje i sitne zlatne predmete.

U jesen 1609. godine, četrdesetpetogodišnji italijanski astronom Galileo Galilej predavao je geometriju, mehaniku i astronomiju na Univerzitetu u Padovi. Bio je u vanbračnoj vezi sa Marinom Gambe, sa kojom je dobio troje dece, ćerke Virđiniju (9) i Liviju (8) i trogodišnjeg sina Vićenca.

Uporedo s brigom o budućnosti vanbračne dece, Galilea su opsedala razmišljanja o nebu. Godinu dana ranije čuo je kako je u Holandiji neko napravio teleskop, pa je na osnovu opisa sledeće godine uspeo da ga i sam konstruiše. Slika prikazuje fresku Đuzepea Bertinija - Galilejevo predstavljanje teleskopa venecijanskom duždu u leto 1609. godine.

U novembru iste godine, Galileo je sastavio sledeću listu koja nam daje neobičan uvid u ondašnje prilike i način života, kao i u njegov porodični život. Galileo je, naime, planirao put u Veneciju gde će posetiti prijatelje i obaviti kupovinu, između ostalog i delova za sledeći teleskop. Ako uspe da napravi teleskop sa većim uvećanjem, to će mu omogućiti ne samo da bolje osmotri nebo, već i da zaradi na prodaji nove naprave.

Arheolozi su pronašli duboke otvore koji formiraju krug u blizini nalazišta svjetske baštine Stonehengea, a opisali su ih kao "najveću prahistorijsku strukturu pronađenu u Engleskoj."

Prije četiri hiljade i pet stotina godina ljudi iz perioda neolita su izgradili Stonehenge, remek-djelo inženjerstva. No arheolozi su u blizini pronašli još jedno njihovo djelo - velike otvore koji se prostiru dva kilometra u prečniku, a dubine su više od pet metara.

Naučnicima se čini da je ova građevina predstavljala granicu koja je ljude vodila u sveto područje. Ove rupe okružuju drevni spomenik Durrington Walls koji je od Stonehengea udaljen dva kilometra.

"Nitko nije opasniji od onog koji za sebe smatra da je čistog srca", napisao je James Baldwin, "jer je njegova čistoća, po definiciji, nepobitna". To je opažanje tijekom povijesti mnogo puta potvrđeno. Kineska kulturna revolucija nudi možda najcrnjiju ilustraciju koliko opasna može biti osoba "čista srca". Ideološko opravdanje revolucije bilo je pročišćavanje Kineske komunističke partije (KPK) i nacije u širem smislu od nečistih elemenata skrivenih u njenoj sredini: kapitalista, kontrarevolucionara i "predstavnika buržoazije". S tim ciljem u vidu, Mao Zedong je aktivirao kinesku mladež - neokaljanu i neiskvarenu i u srcu i umu - da vodi borbu za čistoću. Prozvani su "Crvena garda", i bili su postavljeni na čelo revolucije koja je, zapravo, bila ciničan napor Maoa da povrati svoju jenjavajuću moć u Partiji. Unatoč tome, pokrenula je samouništavajuću silu gotovo nezamislive izopačenosti.

Kulturna revolucija započela je u duhu kada je Mao 16. svibnja 1966. objavio pismo u kojem je naznačio brojne partijske vođe. No, naizgled neznatni događaj devet dana kasnije je taj koji je zapalio revoluciju: mlada profesorica filozofije na Pekinškom sveučilištu Nie Yuanzi postavila je "veliki plakat" (rukom pisani propagandni list s velikim kineskim znakovima) na javnu oglasnu ploču denuncirajući predsjednika sveučilišta i ostale u upravi kao buržoazijske revizioniste. Mao je odmah odobrio njezin prosvjed, koji je pokrenuo lančanu reakciju studentskog bunta koji je prostrujao Kinom.

Planine Tadrart Akakus, koje se nalaze u srcu Sahare, danas predstavljaju užarene i beživotne stene, napola prekrivene peskom. Međutim, ako je suditi po brojnim crtežima na stenama, kostima domaćih životinja, ali i ostacima kultivisanih biljaka, ovde je nekad bujao život.

Za vreme arheoloških istraživanja u pećini Takarkori u jugozapadnoj Libiji arheolozi su pronašli veliki broj ribljih kostiju, što je naučnicima dalo do znanja čime su se hranili ljudi koji su tu živeli na početku holocena (vremenski period koji traje od oko 10.200 godina pre nove ere do danas).

Očuvanost tih ostataka omogućila je naučnicima da uvide kako se prehrambena struktura lokalnih stanovnika promenila usled klimatskih promena u Sahari.

Sahara bila bogata vodom

Arheološka istraživanja belgijskih i italijanskih naučnika pokazuju da je tokom većeg dela ranog i srednjeg holocena, taj region bio bogat vodom, kao i da postoje tragovi brojnih ljudskih naselja.

Nakon iskopavanja, arheolozi su otkrili delove kamene kuće, kao i brojne ostatke proizvoda koje su jeli drevni ljudi. To su pretežno bile kosti riba i sisara. Identifikovane su dve vrste rečnih riba - som i tilapija.

Na osnovu starosti fosila, istraživači su zaključili da je vremenom smanjen unos ribe u ishrani lokalnog stanovništva. Ako je u periodu od 10.200 - 8.000 godina pre nove ere riba činila 90 odsto ukupne ishrane, od 5.900- 4.650 godina pre nove ere činila je do 40 odsto ishrane.

Klima se drastično promenila

Sve to ukazuje na to da se do šestog milenijuma pre naše ere klima veoma promenila, mnoga jezera su presušila, a u tim preostalim vodama opstali su samo somovi. Pored toga, ogroman broj kostiju sisara potvrđuje zaključke da su drevni ljudi bili primorani da sa ribolova pređu na lov, a potom na stočarstvo.

Veruje se i da su, sudeći po pronađenim kostima riba, reke oblasti Tadrart Akakus ušle u rečni sistem Nila u ranom holocenu.

"Naše istraživanje otkriva vezu između drevne hidrografske mreže Sahare i Nila, pružajući važne informacije o dramatičnim klimatskim promenama koje su dovele do nastanka najveće i najvrelije pustinje na svetu", rekao je rukovodilac ovog istraživanja Vim Van Ner.

Dodao je i da se pećina Takarkori pokazala kao pravo blago za afričku arheologiju i kao mesto gde smo mogli da saznamo na koji način su drevni ljudi živeli u uslovima promenljive klime.

Višemesečna bitka na granici Sovjetskog Saveza, Mongolije i države Mančuko, marionetske tvorevine na teritoriji Mandžurije kojom je po svom nahođenju upravljala Japanska carska vojska, iako odsutna iz evropskih udžbenika i prilično nepoznata van istočne Azije, zapravo je imala veliki uticaj na otpočinjanje i, posredno, tok Drugog svetskog rata na "starom kontinentu". Tu bitku pojedini istoričari čak smatraju i pravim početkom, ili bar delom, najvećeg oružanog sukoba u istoriji čovečanstva.

U junu 1939. godine nad Evropom su se već nadvili gusti, tmurni oblaci novog velikog rata. I dok je hitlerovska Nemačka ostvarila pripajanje Austrije i okupaciju i podelu Čehoslovačke bez ispaljenog metka, u istočnoj Aziji, gde je 1931. Japan okupirao prostranu kinesku oblast Mandžuriju na severu i počev od 1937. godine zauzeo veća priobalna naselja u centralnoj i južnoj Kini uz povremene prodore dublje u unutrašnjost, žrtve su se već brojale u stotinama hiljada.

Mandžuriju je pod kontrolom držala zloglasna Kvantunška armija, formacija Japanske carske vojske osnovana po završetku Prvog svetskog rata, koja je bez znanja državnog vrha u Tokiju 1931. u kineskom gradu Mukden inscenirala napad na železničku prugu nad kojom je Japan imao koncesiju i isti iskoristila kao izgovor za okupaciju Mandžurije.

Ta regija je svojim velikim prostranstvom i plodnom zemljom snažno privlačila japanske nacionaliste kao žitnica i izvorište sirovina poput uglja, gvožđa i drvne građe.

Zahvaljujući zauzimanju Mandžurije Japan je iznenada dobio više hiljada kilometara dugu kopnenu granicu sa Sovjetskim Savezom i Mongolijom, koja je tada bila pod jakim vojnopolitičkim i ekonomskim uticajem Moskve.

Ta granica, međutim, nije bila precizno definisana i ambicioznoj i agresivnoj Kvantunškoj armiji, čija je komanda sanjala o zauzimanju istočnog Sibira, pružala je obilje prilika da kroz provokacije i čarke ispipa puls SSSR-a, koji početkom tridesetih godina nije imao dovoljno vojnih efektiva na Dalekom istoku da se suprotstavi japanskom prodoru u severnu Kinu.

Ipak, rastuća japanska pretnja navela je vlasti u Moskvi da ulože više novca i napora u jačanje odbrane uz granicu sa Kinom i u svoje prisustvo u Mongoliji.

Kada su u maju 1939. izbile borbe između mongolskih jedinica i Kvantunške armije u prostoru između reke Halhin Gol, koju su japanski okupatori i njihovi kineski podanici smatrali granicom između Kine i Mongolije, i petnaestak kilometara udaljenog sela Nomohan, koji su Ulan Bator i Moskva smatrali državnom međom, Staljin je odlučio da stane na put ambicijama Kvantunške armije, s kojom je Crvena armija u drugoj polovini tridesetih već imala nekoliko oružanih okršaja.

Početkom juna 1939. na čelo sovjetskih snaga postavljen je komandant korpusa Georgij Konstantinovič Žukov, koji je ojačao i organizovao sovjetske snage u rejonu i u avgustu komandovao odlučujućom bitkom u kojoj su japanske jedinice podržane kineskim regrutima odbačene sa Halhin Gola.

Ta vojna operacija, u kojoj je ukupno angažovano oko 100.000 ljudi, u Sovjetskom Savezu i Mongoliji je poznata kao bitka na Halhin Golu, a u Japanu kao Nomonhanski incident. U njoj je, po konzervativnim procenama, na obe strane poginulo po oko 10.000 ljudi.

I mada mnogi vojni istoričari procenjuju da je Sovjetski Savez imao više ranjenih i teže gubitke u tehnici, kao što su tenkovi i avioni, bitka se doživljava kao jasna pobeda Crvene armije pošto je stavila tačku na oružane provokacije Kvantunške armije i japanske pretenzije prema sovjetskom Dalekom istoku i Mongoliji.