Devet ljudskih vrsta šetalo je Zemljom pre 300.000 godina. Sada postoji samo jedna, piše portal "Sajens alert".

Neandertalci su bili lovci u hladnim stepama Evrope. Srodni denisovci nastanjivali su Aziju, dok je primitivniji homo erektus živeo u Indoneziji, a homo rodesijensis u Centralnoj Africi.

Pored njih je živelo nekoliko vrsta sa malim mozgovima: homo naledi u Južnoj Africi, homo luconensis na Filipinima, homo floresijensis ("hobiti") u Indoneziji i misteriozni ljudi iz Crvenojelenje pećine u Kini.

Pre 10.000 godina svi su nestali. Nestanak ovih vrsta liči na masovno izumiranje. Ali nema očigledne katastrofe u životnoj sredini - vulkanske erupcije, klimatske promene, udar asteroida - koja je do toga dovela.


Umesto toga, vreme izumiranja ukazuje da su oni nestali širenjem nove vrste, koja se razvijala pre 260.000-350.000 godina u Južnoj Africi: homosapijensa.

Širenje modernih ljudi iz Afrike prouzrokovalo je šesto masovno izumiranje, događaj veći od nestanka sisara ledenog doba i uništavanja prašuma civilizacijom danas. Ali da li su drugi ljudi bili prve žrtve?

Mi smo jedinstveno opasna vrsta. Lovili smo mamute, lenjivce i druge životinje do istrebljenja. Uništili smo ravnice i šume, modifikujući preko polovine kopnene površine planete. Izmenili smo klimu planete.


Ali najopasniji smo za drugu ljudsku populaciju, jer se takmičimo za resurse i zemlju.

Istorija je puna primera ljudi koji ratuju, premeštaju i uništavaju druge grupe ljudi preko teritorije, od Rimskog uništavanja Kartagine, do američkog osvajanja današnje teritorije i britanske kolonizacije Australije. Nedavno je bilo i genocida i etničkog čišćenja u Ruandi, Iraku, Darfuru i Mjanmaru...

Poput upotrebe jezika ili alata, sposobnost i težnja da se učestvuje u genocidu je, verovatno, instinktivni deo ljudske prirode. Malo je razloga zbog kojih možemo pomisliti da su rani homosapijensi bili manje nasilni, manje netolerantni - manje ljudski.


Optimisti su rane lovce-sakupljače karakterisali kao mirne, plemenite divljake i tvrdili da naša kultura, a ne naša priroda, stvara nasilje. Ali terenske studije, istorijski izveštaji i arheologija pokazuju da je rat u primitivnim kulturama bio intenzivan i smrtonosan.

Neolitsko oružje poput toljage, koplja, sekire i luka u kombinaciji sa gerilskim taktikama poput naleta i zaseda bilo je pogubno. Nasilje je bilo najčešći uzrok smrti među muškarcima u tim društvima.

Malo je verovatno da su druge ljudske vrste bile mnogo mirnije. Postojanje kooperativnog nasilja kod muških šimpanzi ukazuje da je rat prethodio evoluciji ljudi.

Neandertalski skeleti prikazuju obrasce povreda koje su u skladu sa ratovanjem. Ali sofisticirano oružje verovatno je dalo homosapijensu vojnu prednost.

Složeni alati i kultivacija takođe su nam pomogli da efikasno uzgajamo širi spektar životinja i biljaka, hranimo veća plemena i dajemo našoj vrsti stratešku prednost u broju.

Presudno oružje

Pećinske slike, rezbarije i muzički instrumenti nagoveštavaju nešto daleko opasnije: sofisticirani kapacitet za apstraktnu misao i komunikaciju. Sposobnost za saradnju, planiranje, strategije, manipulisanje i obmanjivanje možda su bili naše krajnje oružje.

U Evropi, jedinom mestu sa relativno potpunim arheološkim zapisima, fosili pokazuju da su u roku od nekoliko hiljada godina od našeg dolaska neandertalci nestali.


Tragovi neandertalske DNK kod nekih Evroazijaca dokazuju da ih nismo zamenili nakon što su izumrli. Upoznali smo se i neko vreme se družili.

Inače, DNK govori o drugim susretima sa arhaičnim ljudima. Istočnoazijske, polinezijske i australijske grupe imaju DNK iz denisovanaca. DNK druge vrste, verovatno homo erektus, javlja se kod mnogih azijskih ljudi. Afrički genomi pokazuju tragove DNK još jedne arhaične vrste. Činjenica da smo sarađivali sa tim drugim vrstama dokazuje da su one nestale tek nakon što su nas srele.


Ali zašto bi naši preci izbrisali svoje rođake, prouzrokujući masovno izumiranje - ili, možda tačnije, masovni genocid?

Odgovor leži u rastu stanovništva. Ljudi se razmnožavaju eksponencijalno, kao i sve vrste. Istorijski, duplirali smo populaciju svakih 25 godina. I kad su ljudi postali kooperativni lovci, nismo imali predatore.

Bez predatora koji kontrolišu naš broj, i uz malo planiranja porodice, populacija je rasla i koristila raspoložive resurse.

Dalji rast ili nestašica hrane prouzrokovana sušom, oštrim zimama ili obilatost prinosa neminovno bi doveli plemena u sukob oko hrane i teritorije. Rat je postao kontrola rasta stanovništva, možda najvažnija.

Naše uklanjanje drugih vrsta verovatno nije bio planirani, koordinisani napor kakav su praktikovale civilizacije. Krajnji rezultat, međutim, bio je jednako konačan. Napad za napadom, zaseda za zasedom, dolina po dolina, moderni ljudi su uništili svoje neprijatelje i uzeli njihovu zemlju.

Ipak, izumiranje neandertalaca trajalo je dugo - hiljadama godina. To je delom zbog toga što je ranim homosapijensima nedostajalo prednosti koju su imali u kasnijim osvajanjima civilizacija: brojčana prednost i epidemije bolesti poput boginja, gripa i ospica, koje su opustošile njihove protivnike.

Ali iako su neandertalci izgubili rat, da bi izdržali tako dugo morali su da se bore i pobede u mnogim bitkama protiv nas, što sugeriše nivo inteligencije sličan našem.

Nakon više desetljeća traganja, rimski mozaik pronađen je ispod tla u jednog vinogradu na sjeveru Italije, piše BBC.

Geodeti iz općine Negrar di Valpolicella koja se nalazi sjeverno od Verone u regiji Veneto objavili su fotografije pločica koje su bile zakopane na dubini od nekoliko metara.

Lokalni dužnosnici kažu da su dokazi o postojanju rimske vile na tom području pronađeni prije više od stotinu godina. Tehničari još uvijek iskapaju nalazište kako bi se dobio osjećaj o veličini zgrade i drugim njezinim obilježjima.

Fotografije objavljene na Facebooku pokazuju da je rimski mozaik gotovo savršeno očuvan, a na njima se mogu vidjeti i temelji vile.

U posljednjih nekoliko godina objavljeno je puno novinskih izvješća (npr., ovdje), dokumentarnih filmova (npr., "M" Yolanda Zaubermana) i članaka (npr., ovdje i ovdje) o seksualnom zlostavljanju djece u ortodoksnim židovskim zajednicama. Na primjer, u ožujku 2017., Haaretz je izvijestio da je izraelska policija uhitila 22 ultra-ortodoksna židova zbog seksualnih zločina nad maloljetnicima i ženama, a u srpnju 2019. Times of Israel je izvijestio da je "zamjenik ministra zdravlja Yaakov Litzman navodno nepropisno intervenirao kako bi pomogao najmanje 10-orici seksualnih prijestupnika iz izraelske ultra-ortodoksne zajednice". Židovski odvjetnik Michael Lesher je 2015. godine napisao Sex Abuse, Shonda and Concealment in Orthodox Jewish Communities, u kojoj dokumentira

"tmurnu povijest koliko je previše tih slučajeva prikriveno i od javnosti i od policije: kako su utjecajni rabini i čelnici zajednice stali na stranu navodnih zlostavljača protiv njihovih žrtava; kako je nad žrtvama i svjedocima seksualnog zlostavljanja vršen pritisak, čak su im i prijetili da se ne obrate sekularnim policijskim organima radi pomoći, kako su autonomne židovske "patrole", zamjenjujući ulogu službene policije u nekim velikim i jako religioznim židovskim četvrtima, igrale nevjerojatnu ulogu u povijesti zataškavanja; ... kako su neke židovske zajednice čak uspjele u manipulaciji službenika zakona kako bi zaštitili osumnjičene zlostavljače".

Nedavno istraživanje, koje je sprovela grupa istraživača Instituta Max Planck za nauku o istoriji čoveka, Moskovskog državnog univerziteta, sibirskog ogranka Ruske akademije nauka i Univerziteta Cape Town, sugeriše da je porijeklo prvih ljudi u Americi rasprostranjenije nego što se ranije pretpostavljalo.

Nedavno objavljeno istraživanje, koje je predvodio odsjek za arheogenetiku Instituta Max Planck za nauku o istoriji čovjeka, otkrilo je najbližu vezu do danas između drevnih Indijanaca i naroda Sibira.

Objavljeno u srijedu u časopisu Cell, istraživanje je zasnovano na rezultatima analize 19 novo sekvencionisanih drevnih humanih genoma iz regiona jezera Baikal, Sibir, Rusija, uključujući 14-godišnjakinju koja se smatra jednom od najstarijih otkrivenih u regionu.

"Ovo istraživanje otkriva najdublju vezu između Sibiraca gornjeg paleolita i prvih Amerikanaca", rekao je He Yu, vodeći autor "Vjerujemo da bi ovo moglo osvijetliti buduće studije istorije stanovništva Indijanca".

Istraživački tim otkrio je da su dva analizirana uzorka, jedinka stara 14 000 godina iz južnog Sibira, zajedno sa još jednim mlađim primjerkom mezolita iz sjeveroistočnog Sibira, pokazala istu genetsku mješavinu drevnog sjevernoeuroazijskog (ANE) i sjeveroistočnog Azijskog (NEA) roda koji su pronađeni kod prvih zabilježenih ljudi u Americi.

Nalazi studije ukazuju na to da su drevni Indijanci imali česti genetski kontakt sa populacijom NEA porijekla. Istraživanje takođe otkriva da je porijeklo sadašnjih Indijanaca u Sjevernoj i Južnoj Americi mnogo šire rasprostranjeno nego što se ranije pretpostavljalo.

"Gornji paleolitički genom obezbijediće naslijeđe za proučavanje genetske istorije čovjeka u budućnosti", primijetio je Cosimo Posth, viši autor ovog rada.

Istraživanje je takođe otkrilo pokretljivost i ljudskih i patogenih genoma širom Evroazije tokom Bronzanog doba, ere koju karakteriše rastuća društvena i tehnološka složenost.

U Кini je otkriven drevni grad koji bi mogao da promeni razumevanje porekla civilizacije u tom regionu. Stručnjaci veruju da uništeno gradsko naselje u blizini grada Džengdžou sugeriše da su kineska civilizacija i gradovi mnogo stariji nego što se ranije mislilo.

Drevni grad otkriven je u delu Šanghuisu nedaleko od grada Džengdžou u u provinciji Henan. Nalazište obuhvata površinu od oko 280 000 kvadratnih kilometara i nalazi se na južnoj obali Žute reke.

Arheolozi izveštavaju da su ruševine grada jedno od najvećih plemenskih klastera srednje i kasne faze kulture Jangšao, koje je nastalo pre oko 7000 godina, u neolitu. Istraživači veruju da je naselje bilo okruženo sa tri duboka rova, formirajući, za to vreme, složen odbrambeni sistem.

U naselju je postojao centralni stambeni prostor, a postoje čak i dokazi o urbanističkom planiranju. Pronađeni su i tragovi primitivne kanalizacije, skladišta i sistema puteva.

Na mestu iskopavanja pronađeni su mnogi predmeti iz kulture Jangšao, koji datiraju od pre 7000 do 5000 godina. Neki izrezbareni predmeti ukazuju na to da se u gradu proizvodila svila, što je najraniji dokaz o proizvodnji tog materijala.

Podzemni kompleks uklesan u stijenu prije otprilike dvije tisuće godina otkriven je blizu jeruzalemskog Zapadnog zida, objavili su u utorak izraelski arheolozi.

Kompleks se sastoji od nekoliko prostorija i otvorenog dvorišta, a vjeruje se da su ga koristili stanovnici Jeruzalema prije no što su Rimljani 70. godine nakon opsade grada uništili Drugi hram.

Pokazalo se da fragmenti Svitaka s Mrtvog mora za koje se vjerovalo da su potpuno prazni sadržavaju skriveni tekst koji nitko nije pročitao desetljećima, ako ne i stoljećima.

Svitci s Mrtvog mora ili Kumranski spisi sastoje se od oko 900 dokumenata, uključujući i tekstove iz Hebrejske Biblije, koji su između 1947. i 1956. otkriveni u špiljama u okolici Kumrana na obali Mrtvog mora. Spisi datiraju iz trećeg stoljeća prije Krista. Iako je otkriveno na stotine fragmenata tih drevnih tekstova, stručnjaci još uvijek puno toga ne znaju o njihovom zagonetnom podrijetlu, piše Science Alert.

No sada je jedan maleni dio slagalice postao jasniji, zahvaljujući slučajnom otkriću znanstvenika iz Velike Britanije. Naime, stručnjaci su shvatili da dio naoko neispisanih fragmenata koji se više od 20 godina nalaze u Sveučilištu Manchester sadrži skrivene drevne tekstove koji su vidljivi uz pomoć multispektralnog snimanja.

Mislilo se da su prazni

Dotične fragmente je 1950-ih jordanska vlada donirala stručnjaku za pergamente Ronaldu Reedu sa Sveučilišta Leeds. Zbirka fragmenata izgledala je prazna i donirana je u svrhu znanstvenog ispitivanja materijala.

Desetljeće kasnije, 1967. godine, Reedova zbirka predana je Sveučilištu Manchester. Tek je nedavno povjesničarka i arheologinja Joan Taylor sa sveučilišta King's College London pregledavajući fragmente shvatila da bi se na njima moglo nalaziti mnogo više toga nego što je vidljivo golim okom.

"Kada sam jedan od fragmenata pregledala povećalom, učinilo mi se da sam vidjela malo izblijedjelo hebrejsko slovo 'L'", ispričala je Taylor.

Jednom uvedena, bolest vertikalno preneta iz svemira može da uspostavi rezervoare zaraze, koji se mogu održati izvesno vreme, možda čak i vekovima, bez daljeg uplitanja vanzemaljskih izvora. Tuberkuloza se smatra jednom takvom uvek prisutnom bolešću. Druge bolesti uspostavljaju rezervoare ali njihova moć slabi sve do sledećeg naleta vanzemaljskih patogenih klica. Velike boginje su primer takve jedne bolesti.

Prema toj teoriji, bubonska kuga je savršen primer bolesti pretežno pripisivane vertikalnom prenosu, zato što se ona "javljala u iznenadnim naletima, u razmacima od više vekova, i teško je prozreti gde se bacil kuge, jerzinija pestis, skriva tokom tih dugih razdoblja". Oni su zaključili da je, pošto je slabio tokom vremena, bakterijski rezervoar iščezavao. Ali bakterija pasturela pestis, bubonska kuga, opstaje kao povremeni posetilac naše planete.

Hojl i Vikramasinga mudro podržavaju svoju tvrdnju, ukazujući na neke nedoslednosti u konvencionalnom objašnjenju širenja kuge. Mada prihvataju da kuga obuhvata bolest pacova, oni oštro osporavaju stav da je bolest mogla da se širi Evropom isključivo preko migracije pacova.

"Uveravati da su oboleli pacovi krenuli na safari koji ih je odveo, za šest meseci, ne samo od južne do severne Francuske, već čak i preko alpskog masiva, graniči se s apsurdom. Kakvi li su to silni pacovi bili! Koji su preplivali more i zašli u udaljena engleska sela, pa još i protutnjali kroz Milano, Lijež i Nirnberg", gde je raširenost kuge bila vrlo mala. (Poznato je da je Milano nametnuo karantin koji je sačuvao njegove građane od kuge.)

Odsustvo kuge u Boemiji (današnjoj Češkoj Republici) i Poljskoj uglavnom je objašnjeno izbegavanjem zalaženja pacova u te predele zbog pomanjkanja hrane ukusne za glodare. Umesto navodne izbirljivosti srednjoevropskih pacova, Hojl je sa svojim saradnikom ukazao na klimu koja nije bila pogodna za širenje klica bolesti sa drugih prostora.

Stoga zaključuju da je to generalizovano širenje "crne smrti", sa neobičnim prazninama, u celosti saglasno sa padanjem patogenih klica iz svemira. "Nije nastupala nikakva armija kugom zaraženih pacova. Oni su umirali tamo gde su bili".

U izbijanju svake pandemije - kao što je ukazao Ričard Evans, istoričar bolesti u Hamburgu devetnaestog veka - postoji zajednička dramaturgija. To podrazumeva bekstvo u područja za koja se veruje da su bezbedna, obično u takozvane pastoralne predele, kao i teoriju o zaveri kojom se za bolest optužuju stranci i nepopularne manjine. Čak je i nalet kolere u Poljskoj 1831, koju izaziva zagađena voda, bio pripisan Jevrejima.

Tokom godina su objašnjenja "crne smrti" veoma varirala i izlazila iz mode. Najranije srednjovekovno objašnjenje za kugu bili su reptili; jedno od najradikalnijih savremenih jeste kosmička prašina.

Društvo starog doba je obraćalo pažnju na manje bliske životinje, koje prebivaju u zabitim predelima. Posebno je isticano more kao izvor infekcije. Luj Sanktis de Beranžen, pišući iz Avinjona 27. aprila 1348. godine, navodi da je zaraza stigla u Evropu sa tri galije koje su dospele u Đenovu "donoseći užasnu bolest sa Istoka". Proterani iz Đenove pošto su se meštani porazboljevali, brodovi su išli od luke do luke donoseći bolest gde god bi pristali, sve dok jedan od njih nije stigao u Marselj.

Ta priča, naravno, može biti sušta istina, ali silno podseća na književne motive kao što su brod ludaka i brod ukletih. Beranžen dalje navodi da su ljudi odbijali da jedu začine koji su mogli poticati sa zagađenih galija, kao i neke vrste morskih riba, verovatno zato što im je rečeno da potiču iz zagađenih okeana.

Važnija teorija o poreklu kužnih otrova odnosi se na reptile uopšte, a guje i zmije posebno. Sa praktičnog stanovišta, najznačajnije obeležje pretpostavljene moći zmije bilo je to da je ona lekovita koliko i zarazna. Zmijski otrov, krv i prženo, sušeno zmijsko meso još su važni sastojci istočne medicine. U srednjovekovnoj Evropi je terijak, ili sirup melase, bio najcenjeniji i najskuplji od svih lekova i, mada su recepti za njeno spravljanje brojni i različiti, svaki je obuhvatao tucano meso zmije, koja je često bila odrana i pržena pre nego što se ostavi da se suši barem godinu dana.

Moguće je da je verovanje u narodu da su Jevreji odgovorni za "crnu smrt" u Francuskoj i Nemačkoj bilo inspirisano, ili barem pogoršano, očito ređom pojavom kuge među Jevrejima.

Sredinom četrnaestog veka se nametnuo čitav niz prigovora protiv bavljenja Jevreja zemljoradnjom, kada je Justinijanov zakon rimskog prava posle 1150. godine postao osnova evropskog pravnog sistema. U Justinijanov zakon su bili uvršćeni carski ukazi s kraja četvrtog veka kojima su Jevreji oterani sa zemlje tako što im je zabranjeno da se bave hrišćanskim poslovima.

Sredinom četrnaestog veka Jevreji, koji su tada živeli gotovo isključivo u gradovima, bili su odvojeni u zasebne četvrti unutar gradova, često nazivane jevrejski kvart ili, posle 1500. godine - geto (što je prvobitno bilo nezdravo područje Venecije, kraj topionica gvožđa, gde je Jevrejima bilo dopušteno da žive). U vreme "crne smrti", Jevreji su čak izgubili primat kao međunarodni veletrgovci, koji su uživali još od 1000. godine, ustupivši to mesto prvenstveno italijanskim trgovcima.

Odvojeni u vlastitim četvrtima (gde su živeli kao smerne zanatlije, izuzev vrlo male elite bankara i rabina), Jevreji su bili odvojeni od glodara sa dokova i stoke sa sela, što su glavni prenosioci zarazne bolesti. Uz to je rabinski propis nalagao ličnu higijenu, valjano održavanje domaćinstva i vrlo probrani način ishrane. Ti uslovi su mogli vrlo uspešno izolovati Jevreje od izvora kuge, pa je njihov svrsishodan karantin pobudio sumnju da su oni bili odgovorni za pojavu bolesti, na koju su sami po svemu sudeći bili imuni. Naravno, samo je opšta narodna paranoja prema Jevrejima mogla pretočiti te sumnje u pogrome.

Pogromi nemačkih Jevreja, u vreme "crne smrti", neizbežno su kod njih stvarali osećanje straha i nesigurnosti. Kada je poljski vojvoda Kazimir II, uz pokušaje da ih zaštiti od pogroma na svojim posedima, pozvao Jevreje da krenu na istok i nasele se u njegovoj prostranoj, ali nedovoljno nastanjenoj zemlji, počela je masovna seoba u Poljsku.

Ova imigracija se nastavila i u šesnaestom veku. Poput mnogih zapadnoevropskih vladara s početka srednjeg veka (700-1000), poljski vojvoda i njegovi naslednici su na Jevreje gledali kao na ekonomsku pogodnost, kojom su zemlji priuštili povoljne kredite i međunarodnu trgovinu.

Oko 1500. godine Jevrejima je dodeljena dodatna važna uloga u poljskom društvu i ukrajinskim graničnim zemljama kojima je vladalo poljsko plemstvo. Oni su masovno zapošljavani kao upravnici imanja kod poljskog plemstva, nadgledajući hiljade seljaka prisiljenih na kmetstvo i upravljali eksploatacijom izdašnog poljskog i ukrajinskog zemljišta. Jevrejski muškarci su se služili sa tri jezika - hebrejskim za verske obrede i rabinsku učenost, slovenskim jezikom za posao i jidišem, nemačkim dijalektom pisanim hebrejskim pismom, za svakodnevni život u vlastitim zajednicama (većina jevrejskih žena je znala samo jidiš).

Oko sredine šesnaestog veka Jevreji su bili traženi zbog svog umešnog obavljanja posla upravnika imanja sa unosnim monopolom u prodaji pića seljacima. Otud potiče jidiš narodna pesma "Nevernik je pijanac". Jevreji su takođe prosperirali i kao trgovci drvetom i krznima. Visoke škole rabinskog učenja, od kojih su mnoge još postojale kada je u septembru 1939. godine zavladao mrak, pojavile su se u Poljskoj i Ukrajini. Početkom sedamnaestog veka polovina od 3,5 miliona svetske populacije Jevreja živela je u Poljskoj i Ukrajini.

Jevreji su zavoleli poljsko i ukrajinsko fizičko okruženje pa su u devetnaestom veku (ako ne i mnogo ranije) pisali poeziju hvaleći sela, šume i podneblje istočne Evrope. Uspon velikih jevrejskih zajednica u slovenskoj Evropi, značajnih zbog svog preduzetništva i tradicionalnog obrazovanja, kao i inovatorskog religijskog i književnog izražavanja, bio je neposredna posledica "crne smrti".